Yemek atıklarından doğaya yeniden dönüşüm

Bu projeyi okul olarak sahiplenmek ve başarmak için tüm okul tabanından 9-12 sınıf seviyelerinden 20 gönüllü öğrenci ile  yola çıktı.  Proje grubu, öncelikle çevre ile ilgili sorunların farkına varmak, sorunun değil çözümün bir parçası olmak fikrinden hareketle okul yemekhanesinde görülen organik yemek atıklarının geri dönüştürülemediğini ve ayrıştırılamadığını gözlemledi.

Bu projenin amacı, organik yemek atıklarını en aza indirgemek ve atıkların daha sonra doğaya geri kazandırılabilmesi için yapılabilecekleri ortaya koymaktır. Bir diğer amaç ise yemek atıklarının kompostlaştırılarak CO₂ salınımının azaltıldığını gösterebilmektir. Yemekhanede çıkan atıkları azaltmak için farkındalık çalışmaları ve sunumlar yapmanın yanı sıra, yemek şirketi ile görüşmeler yaparak menüler üzerinde değişiklik sağlandı. Daha sonra organik yemek atıklarının ayrıştırılacağı atık bölümleri oluşturarak verileri toplamak için okula yemek anketi uygulandı.

Teknolojinin, sanayileşmenin ve sürekli artan tüketimin oluşturduğu atıklar nüfus hızındaki artışla beraber tüm dünyada küresel ısınma ve doğal kaynakların zarar görmesine yol açmaktadır. Yapılan araştırmalara göre Dünyada yılda 1.3 milyar ton evsel atık oluşmaktadır ve bu atıkların 6.5 milyonu organik atıktır. Atık yönetiminin en önemli unsuru geri kazanım ve çevre kirliliğini en aza indirgemektir. Sağlıklı yaşam için sağlıklı ürünler, sağlıklı besinler için ise sağlıklı organik gübre gerekmektedir. Organik yemek atıklarından oluşrulabilecek kompost en zengin, sürdürülebilir ve verimli gübredir. Kompost doğal ve organik atıkların çürütülmesi ile tekrar toprağa kazandırılmasını sağlayan bir geri dönüşüm biçimidir. 

Bu çalışmadaki amaç, kompost üretmek ve kullanarak doğal sistemleri korumak, tarımın temeli olan toprağın sürdürülebilirliğini, verimini sağlamak ve yerleşim yerlerinin en büyük çevresel problemi olan atık sorununa çözüm üretmektir. Organik atıklarının toprağa yeniden kazandırılmasıyla toprak yapısında iyileşme, hava alma, topraktaki ph değerinin düzenlenmesi ile bitkiler için sağlıklı ve güvenli bir büyüme ortamı oluşturulur. 

Organik atıkların teknolojik gelişmeler ve bilinçlenme ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dönüştürülmesi başka bir deyişle kompostlaştırma fikri çözüm önerisi olarak ortaya çıkarılmıştır. Kompostlaştırmanın genel hedefleri; ayrışabilir organik maddeleri biyolojik olarak stabil maddeye dönüştürmek, bitki gelişmesini desteklemek ve toprak iyileştirici olarak kullanılabilen bir ürün üretmektir.  (Tchobanoglous etc.)

Organik atıkların uygun olmayan koşullarda depolanması  görsel kirliliğin yanı sıra hava ve su kirliliği de oluşturmaktadır. Bu atıkların kontrolsüzce toprağa gömülmesi toprağın kimyasal yapısını bozduğu için hem insan sağlığına, hem de doğa için büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Bu bağlamda organik atıkların gübre olarak toprağa geri kazandırılması ve sürdürülebilir bir sistem oluşturulması gereklidir.  Bu sayede toprağın ihtiyacı olan besin organik atıklarımızın komposta dönüştürülmesi ile sağlanabilir (Tunçez ve  Baştan 145).

Proje geliştirme grubu öğrencileri okul yemekhanesindeki anket çalışması ile organik atık miktarını en aza indirebilmek için yemek menüsü ile öğrencilerin yemek tercihlerini ve atık oranlarını tespit ederek başladı. Bilinçlendirme çalışmaları “Yiyebileceğin kadar yemek al!” sloganı ve afişleri hazırlanarak yapıldı. BCC ile görüşmeler yaparak menüde ihtiyaca uygun yeni düzenlemeler yapılması önerildi. Organik ve plastik-kâğıt atıkların ayrıştırılması için okul paydaşlarının yanı sıra ortaokul öğrencilerini de bilinçlendirmek amacıyla sunumlar yapıldı. Yemekhanede atık  ayrıştırması çalışmaları, proje geliştirme grubu öğrencileri tarafından organize edildi ve uygulandı.

Mısır’da 2010 yılında yapılan bir araştırmadan yola çıkarak okul yemekhanesinde toplanan organik atık mikatarının formülleri hesaplandı (Luske 14).

ÖBL; 1 günlük yemek atığı: 25,4 kg
ÖBL; 1 yıllık yemek atığı: 25,4 x 20 gün x 9 ay = 4572 kg/yıl (Okulun bir ayda 20 iş günü bir yılda 9 ay açık olduğu varsayılarak)

Okulda yapılan bilinçlendirme çalışmaları ile ortalama tepsi yemek atığı 25,4’ten 9,75’e indirildi.  CO₂ emisyonu hesabı tekrar yapılınca:

Azalma esas olarak metan gazının organik atıkların depolanmasından veya boşaltılmasından saklanması ile gerçekleşmektedir. Sonuç olarak kompost makinesi ve yaptığımız bilinçlendirme çalışmaları ile CO₂ emisyonumuzu %96.15 azaltmış olduk.

Bilinçlendirme çalışmalarımızın sonucunda tepsi yemek atıklarının  oranında azalma olmuştur. Proje geliştirme grubu öğrencileri tarafından İDV Bilkent Üniversitesi Çevre Birimi ve Koruma Müdürlüğüne, çıkan kompostların İDV Bilkent Üniversitesi kampüsü içinde organik gübre olarak kullanılmasını sağlamak amacıyla sunum yapılmıştır. Projeyi kampüs dışına taşıyarak Başkent Ayedaş Toroslar firmasına “yenilenebilir enerji’’ ile ilgili kompost makinası hakkında bilgi verilmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Çalışmanın sonucunda organik atıkların kompostlaştırılmasının sera gazı emisyonunda büyük bir azalmaya sebep olacağı hesaplanmıştır. Ayrıca bilinçlendirme çalışmaları sonucunda  tepsi atıklarından çıkan organik atıklarda ciddi oranda azalma görülmektedir. Proje grubu öğrencileri bilinçlendirme çalışmalarıyla yemek atıklarının oranında belirgin bir azalma yanında CO₂ salınımını en aza indirmek için organik atıkları komposta çevirmenin oldukça etkin bir çözüm olacağı kanıtlanmıştır. Ayrıca İDV Bilkent Üniversitesi’nin organik atıkları değerlendirebildiği bir alan tahsis etmesi de diğer bir öneri olarak ortaya koyulmuştur.

KAYNAKÇA

Epstein, Eliot. Industrial Composting: Environmental Engineering and Facilities Management. CRC Press, 2011. https://www.crcpress.com/Industrial-Composting-Environmental-Engin eering-and-Facilities-Management/Epstein/p/book/9781439845318#googlePreviewContainer

Luske, Boki. Reduced GHG Emissions Due to Compost Production and Compost Use in Egypt: Comparing Two Scenarios. Louis Bolk Institute, 2010. Pdf File. https://www.louisbolk.org/downloads/2377.pdf

MLA Handbook.8^th ed. The Modern Language Association of America, 2016.

Polat, Halil ve Nesibe Devrim Almaca. “Harran Ovasında Tesviye Yapılan Arazilerde Kompost ve Yeşil Gübre Uygulamasının Toprak Özellikleri ve Pamuk Verimine Etkileri.” Türkiye VII Tarım Ekonomisi Kongresi, 2006, Antalya.

Saraçoğlu, Nedim.“Modern Enerji Ormancılığı Ormanlardan Biyokütle Enerjisi Üretimi ve Çözümlemeler”. Orman Genel Müdürlüğü Toplantısı, 19 Kasım 2008, Ankara.

Tchobanoglous G. etc. Integated Solid Waste Management: Engineering, Principles, and Management Issues. McGraw-Hill, [1993].  

Tunçez, Fatma Didem ve Erdal Baştan. “Konya Synergy in the Field of Compost and Biogas Plants”. International Symposium for Environmental Science and Engineering Research (ISESER), 25-27 May 2019, Konya, Turkey.

Valakostas, M. etc. “Innovative Technical and Environmental Aspects in Planning, Constructing and Operating the Sanitary Landfill of Larissa”. Proceedings of the 8th International Conference on Environmental Science and Technology,  September 2003, Lemnos Island, Greece,  Research Gate Database, Accessed Date 15 Nov. 2019.

Yıldız, Şenol ve diğerleri. “Kompost Teknolojileri ve İstanbuldaki Uygulamaları”. Kompostlaştırma Sistemleri ve Kompostun Kullanım Alanları Çalıştayı, 18-19 Haziran 2001, İstanbul. Pdf Dosyası. https://istac.istanbul/contents/44/cevre-makaleleri_13083 8597679920659.pdf